W miejscowości Florynka w gminie Grybów w połowie XX wieku na rzece Białej została wybudowana zapora przeciwrumowiskowa wraz podpierającym i chroniącym ją betonowym stopniem (fot. 1).
Fot.1 Budowle poprzeczne, które były zlokalizowane na Białej we Florynce
Korpus stopnia miał trapezowy przelew i długość wraz ze skrzydłami bocznymi około 37,0 m. Jego wysokość od dna wynosiła 1,25 m. Poniżej znajdowała się niecka wypadowa oraz ubezpieczający ją betonowy gurt (fot. 2).
Fot.2 Znajdujący się na pierwszym planie stopień ubezpieczał zaporę przeciwrumowiskową (widać ją w tle)
Z kolei zapora składała się z trzonu z przelewem o kształcie prostokątnym i niecki wypadowej także zakończonej gurtem. Jej wysokość była jeszcze większa, bo miała około 1,75 m. Całkowita długość korpusu zapory wynosiła blisko 52,0 m przy szerokości korony w centralnej jej części około 1,0 m (fot. 3).
Fot.3 Zapora przeciwrumowiskowa (widok na prawy brzeg)
Obie budowle zostały poważnie uszkodzone podczas powodzi w 2010 roku. Widać było liczne ubytki np. przy prawym brzegu w skrzydle stopnia znajdowała się sporych rozmiarów wyrwa (fot. 4). Konstrukcja zapory przeciwrumowiskowej została podmyta i woda ze stanowiska górnego przedostawała się pod prawym skrzydłem, a płyta denna jej niecki wypadowej uległa prawie całkowitemu zniszczeniu. Budowle ze względu na uszkodzenia i swoją wysokość całkowicie uniemożliwiały migracje rybom i innym organizmom wodnym.
Fot.4 Stopień – na prawym brzegu widać znaczne uszkodzenia powstałe podczas powodzi w 2010 roku
Z uwagi na bliskie usytuowanie zapory i stopnia planowane udrożnienia obu przegród były integralnie ze sobą powiązane. Podjęto decyzje aby nie likwidować ich całkowicie gdyż mogłoby to spowodować destabilizację koryta Białej i uruchomienie erozji na znacznym odcinku rzeki, która mogłaby być zagrożeniem nawet dla filarów mostu drogowego w ciągu drogi powiatowej Florynka – Ropa zlokalizowanego 1,2 km powyżej tych budowli hydrotechnicznych. W ramach inwestycji zaplanowano ich przebudowę na bliskie naturze bystrza kamienne typu „plaster miodu” (fot. 5).
Fot. 5 Prace przy bystrzu kamiennym budowanym w miejscu stopnia
W korpusie stopnia i w gurcie kończącym jego nieckę wypadową wykonano przy dnie prostokątne wycięcia o wymiarach 30 cm x 30 cm, powyżej ich przekrój zmieniał się na trapezowy ze ścianami pochylonymi w kierunku osi z nachyleniem 1:3. Poniżej gurtu na długości około 50,0 m ułożono bystrze typu “plaster miodu” o spadku rzędu 5 %. W celu zabezpieczenia dna przed erozją bystrze sukcesywnie zagłębiano w korycie Białej. Na zakończeniu umocnienia kamienie klinowano już na głębokość około 1,0 m. Następnie całość zasypano narzutem kamiennym (fot. 6).
Fot. 6 Wypełniona żwirem dolna część bystrza wybudowanego w miejscu stopnia
Na fotografii 7 widać gotowy bystrotok powstały w miejscu stopnia, odpowiednie położenie i wielkość szczelin pomiędzy głazami nadaje właściwy kierunek przepływającej wodzie i zmniejsza jej energię.
Fot.7 Gotowy bystrotok wybudowany w miejscu stopnia
W przypadku zapory przeciwrumowiskowej jej korona została częściowo skuta i obniżona (fot. 8). Aby zachować odpowiedni reżim wodny w korycie Białej, początek bystrotoku zaprojektowano około 30,0 metrów przed jej korpusem, a zakończenie pomijając ubezpieczenie dna ponad 70,0 m poniżej.
Fot. 8 Skuwanie betonowych fragmentów zapory
Na wysokości korony wykonano kanały migracyjne znajdujące się na różnych poziomach tak aby zapewnić jak najlepsze warunki rybom do pokonania przeszkody niezależnie od sezonowych zmian w przepływach wody (fot. 9).
Fot. 9 Kanały migracyjne
Kamienie na całej długości powstającego bystrotoku były klinowane głęboko w dnie rzeki (fot. 10). Ma to chronić przed erozją. Dodatkowo poniżej na długości około 30,0 m wykonano jeszcze umocnienie z głazów, którego celem jest poprawienie stabilizacji konstrukcji. Na koniec całość zasypano narzutem kamiennym zwiększając jej spójność.
Fot. 10 Klinowanie głazów głęboko w dnie ma zapewnić stabilność konstrukcji i ochronę przed erozją
Prace budowlane przy udrażnianiu obu przegród z wykorzystaniem 4 ciężkich koparek trwały blisko 8 miesięcy, zużyto ponad 3500 m³ kamieni. Bystrza zastały ostatecznie ukończone na przełomie listopada i grudnia 2018 roku (fot. 11).
Fot.11 Końcowe roboty budowlane przy bystrzu wykonanym w miejscu zapory – widać rozmieszczenie poszczególnych basenów i szczelin migracyjnych oraz tymczasową drogę dojazdową na lewym brzegu
Na koniec w celu ochrony przed erozją boczną prawego osuwającego się brzegu zabezpieczono go kamienną opaską na długości około 80,0 m (fot. 12). Działanie to podjęto w celu wzmocnienia skarpy. Po wykonaniu opaski narzut kamienny obsypano humusem, co w niedalekiej przyszłości umożliwi roślinności jej porośnięcie i wtopienie w otaczający krajobraz.
Fot. 12 Gotowe bystrze wybudowane w miejscu zapory, na drugim planie widoczne umocnienie prawego brzegu kamienną opaską
Zdjęcia ilustrujące tekst pochodzą z zasobów OUI STAAND i PGW Wody Polskie RZGW w Krakowie.
