Dlaczego potrzebne są zmiany?
Wiele rzek w Polsce w ostatnich dziesięcioleciach straciło swoją naturalność w wyniku prac regulacyjnych: budowy zapór, stopni, wałów, kształtowania koryt i umacnianie brzegów. Cele tych prac były szczytne – zapewnienie lokalnej społeczności, domom mieszkalnym, obiektom gospodarczym, budynkom publicznym i infrastrukturze komunikacyjnej bezpieczeństwa w przypadku powodzi oraz zabezpieczenie brzegów przed erozją, stanowiącą zagrożenie dla infrastruktury i pól uprawnych. W wyniku tych prac regulacyjnych wiele rzek zostało wyprostowanych, przez co skróconych. Paradoksalnie, nie poprawiło to w większości przypadków bezpieczeństwa powodziowego, bo zmniejszona została retencja naturalna, a szybkość spływu wód zwiększona, potęgując zagrożenie terenów położonych poniżej. Przyczyniło się to również do zaniku wielu siedlisk i zmniejszenia populacji lub wyginięcia wielu gatunków roślin i zwierząt, w tym – ryb.
Ryby w różnych okresach życia przemieszczają się wzdłuż rzeki w poszukiwaniu pokarmu, tarlisk, zimowisk, a także powracając do miejsc, które musiały opuścić na skutek czynników zewnętrznych, takich jak wezbrania, zmętnienia lub wzrost temperatury wody podczas niżówek. Przegrodzenie rzek jazami lub innymi budowlami poprzecznymi zakłóca tę aktywność, co wpływa niekorzystnie na ich liczebność i kondycję, a w skrajnych przypadkach, gdy odcięte zostaną siedliska położone powyżej przegrody może prowadzić do wyginięcia całych populacji.. Biała Tarnowska wraz z dopływami, podobnie jak inne karpackie dopływy Wisły, była siedliskiem i miejscem rozrodu wędrownych ryb dwuśrodowiskowych odbywających tarło w górnych partiach rzeki, by potem spłynąć do morza. W wyniku budowy przegród i prac regulacyjnych doszło do całkowitego wyginięcia wiślanego jesiotra i łososia oraz niemal całkowitej eliminacji populacji troci i certy . Populacje innych gatunków ryb rzecznych zostały silnie zredukowane.
Konieczne są zmiany. Dziś wiemy dużo więcej o funkcjonowaniu systemu rzecznego, niż wtedy, kiedy budowano opisane zapory. Jesteśmy w stanie ocenić, które budowle są całkowicie zbędne, więc możemy je usunąć. Te, które pełnią swoje dotychczasowe funkcje potrafimy tak zmodernizować, by nie pogarszały warunków życia organizmów wodnych.
Dla zachowania naturalnej retencji, spowolnienia spływu wód oraz prawidłowego funkcjonowania ekosystemu niezbędne jest także przywrócenie rzece możliwości swobodnego przepływu i dowolnego kształtowania koryta w dolinie. Oczywiście w ściśle określonych granicach tzw. obszaru swobodnej migracji koryta, w którym taka aktywność rzeki nikomu nie zagraża. Obecne koryto Białej Tarnowskiej jest w wielu miejscach głęboko wcięte, ma umocnione i podniesione brzegi, co negatywnie wpływa na stosunki wodne w dolinie. Mniejsze wezbrania nie docierają do terenów zalewowych, a przy wezbraniach dużych wody zalewają pola uprawne leżące w sąsiedztwie rzeki oraz infrastrukturę komunikacyjną i budowlaną, co powoduje znaczne straty materialne.
W silnie przekształconych dolinach ekstremalne stany wód przekładają się na powodzie i susze. Naturalnie płynąca rzeka stanowi ekosystem, który na wystąpienia takich zjawisk ekstremalnych, jak wysokie i niskie stany wód, jest w stanie reagować bez większych skutków ubocznych. Dlatego warto pomagać rzekom w powrocie do ich naturalności.